Ochrona pracy młodocianych

Pracownicy młodociani objęci są szczególną ochroną. Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat (art. 190 § 1 Kodeksu pracy).

Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat, z zastrzeżeniem art. 191 § 2¹ – 2³ Kodeksu pracy.

Jakie prace są wzbronione młodocianym?

Zgodnie z art. 204 § 1 Kodeksu pracy nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

Są to prace:

• związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym,
• wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała,
• zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu,
• w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych oraz pyłów,
• stwarzające zagrożenia wypadkowe.

Jakie obowiązki w związku z zatrudnianiem młodocianych ciążą na pracodawcy?

Pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych przy pracach określonych w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, ma obowiązek zapewnić im szczególną ochronę zdrowia podczas pracy, uwzględniając ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej. W tym celu:

• zapewnia im pracę w warunkach niestwarzających zagrożeń dla ich bezpieczeństwa i zdrowia,
• zapewnia im nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy,
• informuje o możliwych zagrożeniach i o podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia,
• organizuje przerwy w pracy w celu odpoczynku w warunkach odizolowania od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych,
• przekazuje informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

Pracodawca sporządza wykaz prac wzbronionych młodocianym w jego zakładzie pracy i prowadzi ewidencję pracowników młodocianych.

Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej określonej zgodnie z art. 203 §1¹ Kodeksu pracy.

Czy dozwolone jest wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko?

Warunki dopuszczające wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową określa art. 304⁵ Kodeksu pracy. Wykonywanie przez dziecko takiej pracy lub innych zajęć zarobkowych, wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.

Dopuszczenie do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia bez zezwolenia właściwego inspektora pracy stanowi wykroczenie z art. 283 § 2 pkt 9 Kodeksu pracy i jest zagrożone karą grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Nowe regulacje dotyczące prac wzbronionych młodocianym

W dniu 30 września 2023 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące prac wzbronionych młodocianym. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. poz. 1240) zastąpiło dotychczas obowiązujące w tym zakresie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. z 2016 r. poz. 1509). Wydanie nowego rozporządzenia miało na celu dostosowanie przepisów do obowiązujących standardów wykonywania pracy przez młodocianych, a także do podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego, pozwalając na bezpieczną praktyczną naukę zawodu oraz na przygotowanie zawodowe młodocianych w pozaszkolnym systemie kształcenia.

Do najważniejszych zmian w stosunku do obowiązujących uprzednio regulacji, poza doprecyzowaniem nomenklatury i użytych w treści rozporządzenia pojęć, należą:

w załączniku nr 1:

• w odniesieniu do prac związanych z wysiłkiem fizycznym dopuszczalne wartości dla młodocianych wyrażono w postaci procentowej dopuszczalnych w tym zakresie wartości dla osób dorosłych;
• prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu uzupełniono o prace związane z produkcją, sprzedażą, promocją i użytkowaniem wyrobów nikotynowych (wcześniej: tytoniowych) oraz o prace związane z produkcją, sprzedażą i reklamą treści pornograficznych, prace przy których występuje prawdopodobieństwo stosowania siły wobec zwierząt, prace w zakładach pogrzebowych;
• w odniesieniu do prac w narażeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych uwzględniono prace w kontakcie z czynnikami biologicznymi zakwalifikowanymi do grupy 2., ze względu na występowanie w tej grupie drobnoustrojów, które mogą poważnie i trwale zagrozić zdrowiu osób narażonych;
• w odniesieniu do prac z narażeniem na wysokie napięcie jako wartości dopuszczalne zastosowano wartości określone w dyrektywie niskonapięciowej 2014/35/UE, wskazując maksymalne poziomy napięć, przy których nie są wymagane specjalne procedury postępowania;
• zrezygnowano z regulacji dotyczących infradźwięków (ze względu na brak ustalonej wartości NDN);
• w odniesieniu do prac determinowanych temperaturą powietrza zrezygnowano z wyszczególnienia procesów technologicznych oraz obniżono wymaganie odnoszące się do minimalnej temperatury powietrza do wartości temperatury wynoszącej 10°C (wcześniej: 14°C);
• zrezygnowano z umieszczenia w wykazie niektórych prac (np. w działach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych).

w załączniku nr 2:

• w odniesieniu do prac w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych i pyłów dopuszczono możliwość wykonywania przez młodocianych prac w narażeniu na szkodliwe czynniki chemiczne i pyły oraz procesy rakotwórcze wymienione w załączniku nr 1 część II ust. 1 pkt 1 lit. i–o oraz pkt 2 rozporządzenia, pod warunkiem ograniczenia czasu pracy, wyposażenia w odpowiednio dobrane środki ochrony indywidualnej oraz uzyskania specjalistycznej opinii lekarza medycyny pracy o braku przeciwskazań u pracownika młodocianego do wykonywania pracy w miejscu występowania substancji i pyłów wskazujących działanie uczulające na drogi oddechowe lub skórę;
• zrezygnowano z dotychczasowych regulacji dopuszczających wykonywanie przez młodocianych powyżej 16 lat niektórych prac związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, a także z części dotychczasowych ograniczeń umożliwiających wykonywanie określonych prac wyłącznie przez młodocianych powyżej 17 lat;
• zrezygnowano z ograniczania dopuszczalności wykonywania niektórych prac wyłącznie przez młodocianych mężczyzn (chłopców), umożliwiając tym samym wykonywanie wymienionych w tym załączniku prac także młodocianym kobietom (dziewczętom).

Najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi dotyczące pracy młodocianych

1. Kto może być zatrudniony jako pracownik młodociany?

Odpowiedź:
Osobą młodocianą może być osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie przekroczyła 18. Musi też:

• ukończyć co najmniej szkołę podstawową,
• posiadać zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy.

2. Czy osoba poniżej 15 roku życia może pracować?

Odpowiedź:
Co do zasady – nie. Wyjątkiem są osoby, które ukończyły 14 lat i są zatrudnione w celach artystycznych, kulturalnych, sportowych lub reklamowych, za zgodą rodziców i inspektora pracy.

3. W jakich formach młodociany może być zatrudniony?

Odpowiedź:

• W celu przygotowania zawodowego (np. jako uczeń zawodu),
• Przy wykonywaniu prac lekkich (np. prace pomocnicze, sezonowe, wakacyjne).

4. Jakie prace może wykonywać młodociany?

Odpowiedź:
Tylko prace lekkie, które nie zagrażają zdrowiu, życiu ani rozwojowi psychicznemu, oraz nie utrudniają obowiązku szkolnego. Przykłady:

• prace porządkowe,
• pomoc w sklepach,
• kolportaż ulotek,
• proste prace biurowe.

5. Jak długo może pracować młodociany w ciągu dnia?

Odpowiedź:

• Do 16 roku życia: maks. 6 godzin dziennie,
• Powyżej 16 roku życia: maks. 8 godzin dziennie.

Czas nauki wlicza się do dobowego czasu pracy. Jeśli młodociany ma 6 godzin lekcji, może pracować maks. 2 godziny tego dnia.

6. Czy młodocianemu przysługują przerwy w pracy?

Odpowiedź:
Tak. Po 4,5 godziny pracy – co najmniej 30 minut przerwy (wliczana do czasu pracy).

7. Jakie są zasady dotyczące urlopu dla młodocianych?

Odpowiedź:

• Po 6 miesiącach pracy – 12 dni roboczych urlopu,
• Po roku pracy – 26 dni roboczych urlopu.
• W czasie ferii szkolnych młodociany ma pierwszeństwo w udzieleniu urlopu.

8. Czy pracodawca musi zgłaszać zatrudnienie młodocianego?

Odpowiedź:
Tak. Pracodawca musi:

• zawrzeć umowę o pracę,
• zgłosić zatrudnienie do ZUS,
• prowadzić dokumentację pracowniczą,
• zgłosić umowę o pracę młodocianego do kuratorium oświaty (w przypadku przygotowania zawodowego).

9. Czy młodociany może pracować w nocy lub nadgodzinach?

Odpowiedź:
Nie. Praca w godzinach nocnych i nadgodzinach jest zakazana dla młodocianych.
Godziny nocne to:

• od 22:00 do 6:00 (dla młodocianych powyżej 16 lat),
• od 20:00 do 6:00 (dla młodocianych poniżej 16 lat).

10. Czy młodociany musi przejść badania lekarskie?

Odpowiedź:
Tak. Zatrudnienie młodocianego wymaga:

• wstępnych badań lekarskich,
• okresowych badań kontrolnych.

źródło zdjęcia: pixabay.com