Obowiązkowe badania lekarskie pracowników – przewodnik pracodawców i pracowników

Podstawy prawne i cel badań

Zgodnie z art. 229 § 4 Kodeksu pracy, pracodawca ma prawny obowiązek dopilnowania, by żaden pracownik nie rozpoczął pracy bez ważnego orzeczenia lekarskiego. Dokument ten musi potwierdzać, że dana osoba jest zdolna do pracy na określonym stanowisku, w warunkach przedstawionych w skierowaniu. Brak takiego zaświadczenia oznacza, że pracownik nie może być dopuszczony do pracy, niezależnie od pilności sytuacji.

Badania te mają na celu ochronę zdrowia pracownika, jak również minimalizowanie ryzyka wypadków i chorób zawodowych w miejscu pracy. Stanowią one również podstawę do podejmowania decyzji o dopuszczeniu do pracy, zmianie stanowiska czy czasowym odsunięciu od obowiązków zawodowych.

Rodzaje badań profilaktycznych

W ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej pracownicy są kierowani na następujące typy badań:

a) Badania wstępne

Obowiązkowe przed rozpoczęciem pracy. Dotyczą:

• nowych pracowników,
• młodocianych,
• osób przenoszonych na stanowiska z nowymi zagrożeniami zdrowotnymi (np. chemicznymi, hałasem, obciążeniem fizycznym).

Celem jest upewnienie się, że pracownik nie posiada przeciwwskazań do pracy w określonych warunkach.

b) Badania okresowe

Wykonywane cyklicznie, zgodnie z terminami wskazanymi przez lekarza medycyny pracy. Ustalany harmonogram zależy od specyfiki stanowiska i poziomu narażenia na czynniki szkodliwe.

Badania te są kluczowe dla monitorowania wpływu pracy na zdrowie i pozwalają na wczesne wykrycie zmian chorobowych.

c) Badania kontrolne

Obowiązkowe po każdej nieobecności w pracy, która trwała dłużej niż 30 dni – niezależnie od przyczyny absencji. Ich celem jest weryfikacja, czy pracownik po chorobie może wrócić do obowiązków zawodowych bez zagrożenia dla siebie lub innych.

Zakres obowiązywania badań

Obowiązek poddania się badaniom dotyczy:

• wszystkich osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę,
• niezależnie od zajmowanego stanowiska, charakteru pracy czy jej wymiaru czasowego.

Dodatkowe obowiązki spoczywają na pracodawcach, którzy zatrudniają osoby w warunkach szczególnego zagrożenia (np. kontakt z substancjami rakotwórczymi lub pyłami zwłókniającymi). W takich przypadkach konieczne są dodatkowe badania:

• po zakończeniu ekspozycji na czynniki szkodliwe,
• po ustaniu stosunku pracy, jeśli były pracownik wyrazi chęć ich wykonania.

Zwolnienia z obowiązku badań wstępnych

Pewne grupy pracowników mogą zostać zwolnione z badań wstępnych, pod warunkiem spełnienia konkretnych kryteriów:

• ponowne zatrudnienie u tego samego pracodawcy, na identycznym stanowisku i w ciągu maksymalnie 30 dni,
• zatrudnienie u innego pracodawcy na podobnych warunkach i stanowisku, jeżeli dostarczone zostanie aktualne orzeczenie lekarskie i nie dotyczy to prac szczególnie niebezpiecznych.

W przypadku osób zatrudnionych równolegle u kilku pracodawców, również można wykorzystać wcześniejsze orzeczenia – pod warunkiem zgodności warunków pracy i przedstawienia skierowania.

Lekarze uprawnieni do badań

Badania profilaktyczne mogą być wykonywane wyłącznie przez lekarzy posiadających odpowiednie uprawnienia, w szczególności:

• specjalistów z zakresu medycyny pracy,
• lekarzy medycyny przemysłowej, kolejowej, morskiej i tropikalnej,
• lekarzy z odpowiednim szkoleniem w zakresie higieny pracy.

Lekarz wykonujący badanie musi działać na podstawie przepisów rozporządzenia dotyczącego badań profilaktycznych i orzeczeń lekarskich dla pracowników.

Umowa pracodawcy z jednostką medycyny pracy

Pracodawca zobowiązany jest do podpisania umowy z jednostką medycyny pracy, która będzie sprawować opiekę zdrowotną nad zatrudnionymi. Umowa ta powinna zawierać:

• zakres świadczonych usług,
• sposób realizacji badań,
• procedury informowania o zagrożeniach i ich monitorowania.

Pracodawca może zawrzeć umowę z kilkoma jednostkami, jeśli uzna to za konieczne. Wybór powinien być skonsultowany z przedstawicielami załogi.

Obowiązki informacyjne wobec jednostki medycznej

W ramach umowy pracodawca musi m.in.:

• dostarczać informacje o zagrożeniach i wynikach badań środowiskowych,
• umożliwiać lekarzom dostęp do stanowisk pracy w celu oceny warunków,
• zapraszać przedstawiciela jednostki do udziału w komisji BHP,
• przekazywać wyniki kontroli związanych z warunkami pracy.

W razie problemów z realizacją umowy, jednostka medycyny pracy informuje odpowiednie inspekcje (PIP lub PIS).

Skierowanie na badania – co musi zawierać?

Skierowanie, które wydaje pracodawca, musi być precyzyjne i zawierać:

• rodzaj zlecanego badania,
• wskazanie stanowiska pracy (może być kilka w zależności od potrzeb),
• dokładny opis warunków pracy, uwzględniający czynniki ryzyka, szkodliwości, poziom narażenia i wyniki pomiarów.

Dokument sporządza się w dwóch egzemplarzach – jeden dla pracownika, drugi dla placówki medycznej.

Orzeczenie lekarskie – wynik badania

Na podstawie badania lekarz wydaje orzeczenie stwierdzające:

• brak przeciwwskazań do pracy,
• lub istnienie przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na danym stanowisku.

Orzeczenie to musi mieć ustalony format i trafia do akt osobowych pracownika. Dokumentacja medyczna, w tym skierowania, musi być przechowywana zgodnie z rozporządzeniem o dokumentacji pracowniczej.

Odwołanie od orzeczenia lekarskiego

W ciągu 7 dni od otrzymania orzeczenia, zarówno pracownik, jak i pracodawca mogą się od niego odwołać. Wniosek musi być uzasadniony i złożony za pośrednictwem lekarza, który orzeczenie wydał.

Powtórne badanie odbywa się w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy lub innym uprawnionym podmiocie i musi być przeprowadzone w ciągu 14 dni od złożenia wniosku. Wynik tego badania jest ostateczny.

Kto ponosi koszty badań?

Pełne koszty badań (wstępnych, okresowych, kontrolnych) pokrywa pracodawca. Dotyczy to również:

• wynagrodzenia pracownika za czas badań (jeśli odbywają się w godzinach pracy),
• kosztów odwołania od orzeczenia,
• kosztów badań byłych pracowników mających kontakt z czynnikami rakotwórczymi,
• kosztów dojazdu na badania (wg zasad podróży służbowych).

Inne sytuacje wymagające badań

Poza standardowym harmonogramem, dodatkowe badania są wymagane w sytuacjach:

• stwierdzenia szkodliwego wpływu pracy na zdrowie i konieczności zmiany stanowiska,
• ciąży, gdy wykonywana praca może jej zagrażać,
• powrotu po wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej,
• wystąpienia objawów choroby zawodowej,
• przekroczenia dopuszczalnych norm czynników szkodliwych w środowisku pracy.

Badania dla osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych

W przypadku zleceniobiorców, obowiązek badań zależy od rodzaju pracy i występujących zagrożeń. Jeśli zleceniodawca uzna, że praca wymaga odpowiedniego stanu zdrowia, może żądać orzeczenia lekarskiego. Wówczas badanie staje się obowiązkowe. Zleceniodawca nie ma jednak obowiązku pokrywania jego kosztów – powinno to zostać zapisane w treści umowy cywilnoprawnej. Brak realizacji obowiązków BHP może skutkować odpowiedzialnością prawną pracodawcy lub przedsiębiorcy.

źródło grafiki: https://pixabay.com/pl/