Katowice ul. Radockiego 294, Bielsko-Biała ul. Matowa 13a, Sosnowiec ul. Hallera 8

606200969, 661586932 konkretbhp@op.pl

Azbest – sprzęt, środki ochrony indywidualnej

Sprzęt do pracy z azbestem

Sprzęt ogólny

Bezpieczne wykonywanie prac związanych z materiałami zawierającymi azbest wymaga stosowania odpowiedniego sprzętu. Jego zadaniem jest ograniczenie emisji włókien azbestowych do środowiska pracy oraz ochrona zdrowia pracowników. Sprzęt powinien być dostosowany do rodzaju i skali wykonywanych zadań oraz spełniać odpowiednie normy techniczne.

Do podstawowego wyposażenia należą:

  • urządzenia do nawilżania materiałów azbestowych,
  • systemy odciągu powietrza z filtrami HEPA,
  • mobilne jednostki podciśnieniowe,
  • osłony, kurtyny i bariery izolujące miejsce pracy,
  • sprzęt do usuwania i pakowania odpadów,
  • kontenery i pojemniki przystosowane do transportu odpadów niebezpiecznych.

Sprzęt ochrony dróg oddechowych – dobór i zastosowanie

Włókna azbestowe są bardzo drobne, dlatego sprzęt ochrony dróg oddechowych (RODO) musi charakteryzować się wysokim poziomem filtracji. Dobór sprzętu zależy od:

  • stężenia włókien w powietrzu,
  • czasu trwania ekspozycji,
  • charakteru pracy (np. ruchliwości, wysiłku fizycznego),
  • możliwości technicznych zastosowania konkretnego typu maski.

Najczęściej stosowane rodzaje ochrony:

  • Półmaski filtrujące klasy FFP3 – przy krótkotrwałej ekspozycji i niskim stężeniu włókien.
  • Półmaski lub maski z wymiennymi filtrami P3 – zapewniają wyższy komfort i ochronę.
  • Sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza (PAPR) – zalecany przy długotrwałej pracy.
  • Aparaty powietrzne z zasilaniem zewnętrznym – stosowane w warunkach wysokiego ryzyka lub podczas prac w przestrzeniach zamkniętych.

Uwaga: Maski muszą być dobrze dopasowane do twarzy – konieczne jest przeprowadzenie testu szczelności.

Konserwacja i kontrola sprzętu

Wszystkie elementy sprzętu, zwłaszcza RODO, muszą być regularnie kontrolowane, czyszczone i serwisowane. Należy prowadzić dokumentację przeglądów, zawierającą m.in.:

  • datę ostatniego przeglądu,
  • stan techniczny sprzętu,
  • zużycie filtrów,
  • wyniki prób szczelności.

Pracownicy muszą być przeszkoleni w zakresie prawidłowego użytkowania i konserwacji sprzętu ochronnego. Sprzęt zniszczony lub zużyty należy natychmiast wycofać z użycia.

Podział zadań związanych ze sprzętem

Odpowiedzialność za zapewnienie i utrzymanie sprzętu powinna być jasno określona:

  • Pracodawca – odpowiada za zakup, dobór i dostępność odpowiedniego sprzętu ochronnego.
  • Nadzór techniczny – kontroluje stan techniczny i prowadzi ewidencję.
  • Pracownicy – są zobowiązani do prawidłowego użytkowania, zgłaszania usterek oraz dbania o powierzony sprzęt.

Ogólne zasady minimalizowania narażenia

Wprowadzenie

Podstawową zasadą w pracy z materiałami zawierającymi azbest jest ograniczenie narażenia do możliwie najniższego poziomu. Nawet jeśli stężenie włókien w powietrzu nie przekracza dopuszczalnych norm, każda ekspozycja może prowadzić do poważnych skutków zdrowotnych.

Dlatego obowiązuje podejście prewencyjne – stosowanie środków technicznych, organizacyjnych i ochronnych, które minimalizują możliwość emisji i wdychania włókien.

Podstawowe metody ograniczania emisji włókien

Podczas prac z materiałami azbestowymi należy bezwzględnie przestrzegać zasad ograniczających pylenie:

  • Stałe nawilżanie materiałów zawierających azbest – za pomocą wody lub roztworu z dodatkiem środków powierzchniowo czynnych, które zmniejszają napięcie powierzchniowe i poprawiają zwilżenie.
  • Unikanie kruszenia, łamania i przecinania materiałów – wszelkie cięcia powinny być wykonywane narzędziami ręcznymi lub specjalistycznymi w warunkach kontrolowanych (np. w komorze z podciśnieniem).
  • Stosowanie kurtyn i barier pyłowych – odizolowanie miejsca pracy zmniejsza rozprzestrzenianie się włókien.
  • Podciśnienie w strefie pracy – zapewnia kontrolowany przepływ powietrza i zapobiega ucieczce pyłu na zewnątrz.
  • Odkurzacze z filtrem HEPA – wyłącznie taki sprzęt nadaje się do usuwania zanieczyszczeń w miejscu pracy z azbestem. Nie wolno stosować zwykłych odkurzaczy.

Czynniki organizacyjne zmniejszające ryzyko narażenia

Dodatkowo należy wprowadzić środki organizacyjne:

  • Wyznaczenie strefy roboczej – odpowiednio oznakowanej, odizolowanej i zabezpieczonej przed dostępem osób postronnych.
  • Minimalizacja liczby osób przebywających w strefie zagrożenia.
  • Opracowanie harmonogramu prac – tak, aby ograniczyć czas ekspozycji i umożliwić odpowiednie przerwy.
  • Wydzielenie stref czystych i brudnych – zapewnia kontrolowany przepływ ludzi i materiałów.
  • Systematyczne szkolenie pracowników oraz przypomnienia o zasadach bezpieczeństwa w miejscu pracy.
  • Prowadzenie dokumentacji związanej z narażeniem i podejmowanymi środkami ochronnymi.

Dokumentacja i nadzór

Aby skutecznie kontrolować narażenie i zapewnić zgodność z przepisami, należy prowadzić dokumentację obejmującą:

  • ocenę ryzyka i plan pracy,
  • wykaz pracowników narażonych,
  • rejestry zastosowanych środków ochronnych,
  • wyniki pomiarów stężeń włókien w powietrzu,
  • wyniki nadzoru medycznego.

Regularna kontrola i nadzór ze strony osób odpowiedzialnych za BHP oraz kierownictwa są niezbędne, aby zapewnić skuteczność wdrożonych procedur i ich przestrzeganie.

Dekontaminacja (oczyszczanie)

Dekontaminacja – czyli usuwanie cząstek azbestu z odzieży, skóry, narzędzi i powierzchni – to jeden z kluczowych elementów ochrony pracowników i środowiska przed wtórnym narażeniem. Nawet niewielkie ilości włókien, przeniesione poza miejsce pracy, mogą stanowić zagrożenie zdrowotne dla innych osób.

Proces dekontaminacji powinien być zaplanowany, nadzorowany i wykonywany po każdorazowym opuszczeniu strefy skażonej.

Etapy dekontaminacji osobistej

Pracownicy opuszczający strefę pracy z azbestem muszą przejść przez odpowiednio przygotowaną śluzę dekontaminacyjną, składającą się z trzech pomieszczeń:

  1. Strefa brudna – miejsce zdejmowania jednorazowej odzieży ochronnej, np. kombinezonów.
  2. Strefa prysznicowa (myjąca) – pracownik obowiązkowo bierze prysznic z użyciem wody i mydła, bez zdejmowania maski ochronnej.
  3. Strefa czysta – dopiero tutaj można zdjąć sprzęt ochrony dróg oddechowych, po uprzednim umyciu twarzy i rąk.

W przypadku zastosowania aparatów z wymuszonym przepływem powietrza, należy również oczyścić wszystkie elementy sprzętu zgodnie z instrukcją producenta.

Dekontaminacja sprzętu i narzędzi

Wszystkie narzędzia i sprzęt wykorzystywane w strefie skażonej powinny być:

  • dokładnie oczyszczone na miejscu – z użyciem odkurzaczy z filtrem HEPA lub przez zmywanie na mokro,
  • zabezpieczone (np. owinięte folią) przed przeniesieniem do strefy czystej,
  • dezynfekowane w sposób eliminujący możliwość uwolnienia włókien (np. w zamkniętej komorze myjącej),
  • w przypadku niemożności skutecznego oczyszczenia – traktowane jako odpady niebezpieczne.

Usuwanie odpadów

Odpady zawierające azbest – w tym również zużytą odzież jednorazową, filtry, folie ochronne – należy:

  • zapakować szczelnie w worki lub pojemniki o odpowiedniej wytrzymałości, oznaczone zgodnie z przepisami,
  • przechowywać tymczasowo w wyznaczonym miejscu zabezpieczonym przed uszkodzeniem i dostępem osób trzecich,
  • przekazać do unieszkodliwienia tylko firmom posiadającym stosowne zezwolenia,
  • prowadzić ewidencję odpadów, zgodnie z przepisami o gospodarce odpadami niebezpiecznymi.

Zabronione jest:

  • mieszanie odpadów azbestowych z innymi rodzajami odpadów,
  • spalanie ich w warunkach domowych lub niekontrolowanych,
  • składowanie w miejscach do tego nieprzeznaczonych.

Środki ochrony indywidualnej (ŚOI)

Środki ochrony indywidualnej (ŚOI) są ostatnią linią obrony pracownika przed szkodliwym działaniem azbestu i jego włókien. Choć priorytetem powinny być zawsze rozwiązania techniczne i organizacyjne, to w przypadku kontaktu z materiałami zawierającymi azbest, stosowanie ŚOI jest obowiązkowe.

Skuteczność środków ochronnych zależy od:

  • prawidłowego doboru wyposażenia do rodzaju pracy i stopnia ryzyka,
  • odpowiedniego użytkowania przez przeszkolone osoby,
  • stanu technicznego i regularnej kontroli.

Rodzaje ŚOI stosowanych przy pracy z azbestem

a) Ochrona dróg oddechowych:

  • Półmaski i maski z filtrami klasy P3 – chronią przed pyłem azbestowym o bardzo drobnej frakcji.
  • Sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza (PAPR) – zalecany w przypadku długotrwałej pracy lub w środowiskach o podwyższonym stężeniu pyłu.
  • Aparaty powietrzne – stosowane w sytuacjach szczególnego ryzyka (np. w przestrzeniach zamkniętych).

Uwaga: Ochrona dróg oddechowych musi być dopasowana indywidualnie – konieczne jest wykonanie testu szczelności (tzw. „fit test”).

b) Odzież ochronna:

  • Jednorazowe kombinezony ochronne (typ 5/6), odporne na pył,
  • kombinezony z kapturami, zakrywające całe ciało,
  • rękawice odporne na uszkodzenia mechaniczne i kontakt z wodą,
  • ochraniacze na buty lub jednorazowe obuwie robocze.

Po zakończeniu pracy odzież jednorazowa traktowana jest jako odpad niebezpieczny i musi zostać odpowiednio zapakowana i zutylizowana.

c) Ochrona oczu i twarzy:

  • Gogle ochronne lub przyłbice – w przypadku ryzyka odprysków lub kontaktu z cieczą zawierającą włókna.

Zasady użytkowania i zdejmowania ŚOI

Niezwykle istotna jest procedura zakładania i zdejmowania środków ochronnych, aby uniknąć wtórnego narażenia:

  1. Zakładanie ŚOI powinno odbywać się w strefie czystej.
  2. W czasie pracy nie wolno zdejmować żadnych elementów ochronnych.
  3. Po zakończeniu pracy, przed zdjęciem maski ochronnej, należy dokładnie oczyścić ciało (prysznic).
  4. Zużyte ŚOI powinny być umieszczone w oznakowanych workach i traktowane jako odpad niebezpieczny.

Przechowywanie, konserwacja i kontrola

  • Sprzęt wielokrotnego użytku (np. maski, systemy PAPR) musi być oczyszczony i sprawdzany po każdym użyciu.
  • ŚOI powinny być przechowywane w dedykowanym, czystym miejscu, chronionym przed uszkodzeniem.
  • Należy prowadzić ewidencję użytkowania i przeglądów sprzętu, a uszkodzone elementy niezwłocznie wycofać z eksploatacji.

Prace o niskim ryzyku

Niektóre czynności związane z azbestem – ze względu na charakter materiału i sposób prowadzenia prac – mogą być zakwalifikowane jako prace o niskim ryzyku. Oznacza to, że stężenie włókien w powietrzu nie przekracza poziomu 0,01 włókna/cm³, a ekspozycja pracowników jest minimalna.

Warunkiem uznania prac za niskiego ryzyka jest:

  • obecność materiałów silnie związanych (np. wyroby azbestowo-cementowe),
  • brak uszkodzeń i kruchości materiału,
  • krótkotrwałość oraz niewielki zakres prac,
  • zastosowanie skutecznych środków ograniczających emisję pyłu (np. praca na mokro, bez obróbki mechanicznej).

Przykłady prac o niskim ryzyku

Do tej kategorii można zaliczyć m.in.:

  • demontaż pojedynczych płyt azbestowo-cementowych (np. pokrycia dachowe lub elewacyjne),
  • usuwanie rur lub kanałów wentylacyjnych z azbestocementu,
  • wymianę uszczelek zawierających azbest,
  • prace naprawcze bez uszkadzania struktury materiału,
  • czyszczenie powierzchni z pyłu zawierającego azbest, jeśli nie prowadzi do jego wtórnego unoszenia.

W każdym przypadku niezbędna jest indywidualna ocena ryzyka i zastosowanie odpowiednich procedur bezpieczeństwa.

Wymagania dotyczące środków ochrony i organizacji pracy

Mimo niskiego poziomu ryzyka, obowiązują następujące zasady:

  • Stosowanie ŚOI – w tym przynajmniej półmaski z filtrem P3, kombinezon ochronny, rękawice.
  • Zabezpieczenie miejsca pracy – oznakowanie, wykluczenie dostępu osób postronnych.
  • Praca na mokro – materiał powinien być stale nawilżany w miejscu cięcia lub demontażu.
  • Brak obróbki mechanicznej – niedopuszczalne jest wiercenie, cięcie szlifierką lub inne czynności generujące pył.
  • Pakowanie odpadów – zgodnie z zasadami postępowania z odpadami niebezpiecznymi.
  • Dekontaminacja pracownika i narzędzi – jak w przypadku prac o wyższym ryzyku.